تمام تقسیم‌بندی‌ها معمولا از جهات مختلف انجام می‌شود. که قرآن کریم و انواع قرائت قرآن کریم هم از این موضوع مستثنی نیست.
انواع و گونه‌های مختلف در کیفیت قرآن کریم از لحاظ سرعت تلاوت به چند نوع تقسیم می‌شود که در ادامه به این موارد خواهیم پرداخت.
فهرست محتوا
قرائت تحقیق چیست – تلاوت تحقیق چیست؟
به صورت خلاصه تحقیق را می‌توان ادای درست حروف از جهت مخارج و صفات ویژه آن‌ها دانست.
معنای لغوی و اصطلاحی تحقیق
تحقیق در لغت به معنای نهایت دقت در ادای حق هر چیزی یا رسیدن به حقیقت و نهایت شان آن، و در اصطلاح، رعایت مخارج و صفات ویژه هریک از حروف و ادای درست آن‌ها است.
رعایت کردن محل وصل و وقف در قرائت تحقیق
در تحقیق، محل وقف و وصل، تانی و شمرده خوانی باید رعایت شود. امتیاز تحقیق سبب شده است تا این گونه قرائت را برای نوآموزان و متعلمان قرآن سفارش کنند.
فرق بین قرائت ترتیل و قرائت تاویل
قرائت قرآن مستحب است به صورت ترتیل باشد، و فرق بین ترتیل و تاویل این است که تحقیق، برای تمرین و تعلیم است، ولی ترتیل برای تدبر و تفکر و استنباط است؛ پس، هر تحقیقی ترتیل است؛ اما هر ترتیلی تحقیق نیست.
این نوع قرائت که کندترین روش قرائت به شمار می‌رود، مذهب حمزه و ورش بوده است.
قرائت تحدیر چیست – تلاوت تحدیر چیست؟
تحدیر، سرعت در قرائت با حفظ صحت آن با استفاده از ادراج و تخفیف در قرائت است.
معنای لغوی و اصطلاحی تحدیر
تحدیر در لغت از ماده حَدْر به معنای شتاب و سرعت است و در اصطلاح گونه‌ای از قرائت است که ویژگی مهم آن سرعت در قرائت است.
قاری با استفاده از ادراج (داخل کردن هر کلمه در کلمه بعدی) و سرعت و تخفیف در قرائت از راه قصر، تسکین، اختلاس، تخفیف همزه و مانند آن، بدون آسیب رسیدن به صحت قرائت، به آن سرعت می‌بخشد.
این نوع قرائت، شیوه ابن کثیر، ابوجعفر، ابوعمر و قالون بوده است.
گاهی به جای واژه تحدیر، از واژه «ادراج» استفاده شده است.
قرائت تدویر چیست – تلاوت تدویر چیست؟
تدویر، قرائت قرآن با سرعتی میان تحدیر و تحقیق است.
معنای لغوی و اصطلاحی تدویر
تدویر از گونه‌های قرائت قرآن و قرائتی است نه به صورت تحقیق و نه به صورت تحدیر؛ یعنی نه به سرعت «حدر» و نه به کندی «تحقیق».
این نوع قرائت، حد وسط تحقیق و تحدیر است که امروزه اصطلاحاً به آن ترتیل گفته می‌شود. اکثر امامان قرائت، این روش را در پیش گرفته بودند.
تفاوت قرائت ترتیل مصطلح و قرائت ترتیل قرآن
گفتنی است؛ بین آن ترتیلی که در قرآن از آن یاد شده و نوع سوم قرائت که امروزه به آن ترتیل گفته می‌شود، تفاوت وجود دارد. ترتیل اشاره‌شده در قرآن شامل هر قرائتی می‌شود که در آن، قرآن به خوبی ادا شود؛ از این‌رو در بیان مقایسه بین قرائت تحقیق و آن ترتیلی که در قرآن بدان اشاره شده، گفته شده است: تحقیق برای تمرین و آموزش کاربرد دارد و ترتیل برای تدبر و تفکر در آیات است؛ لذا تحقیق را اعم مطلق از ترتیل دانسته و گفته‌اند هر تحقیقی ترتیل است، ولی هر ترتیلی تحقیق نیست.
بیشتر پیشوایان قرائت و قائلان به توسط مدها، مثل ابن عامر و کسایی، این شیوه را اختیار کرده‌اند.
استاد یاریگل در این برنامه از آموزش تجوید به تعریف تحقیق ، تدویر ، تحدیر و تدویر می پردازند.
قرائت قرآن کریم 4 مرتبه دارد
- ترتیل
- تحقیق
- تحدیر (حَدْر)
- تدویر
تلاوت ترتیل
ترتیل در لغت عبارت است از «نظم و ترتیب در کلام». «رَتَّلَ الْکَلام» یعنی: سخن را خوب بیان کرد ـ قواعد سخن را مراعات نمود.
ترتیل در اصطلاح قرائت عبارت است از: خواندن قرآن بطور منظم و با تأنّی و شمرده و همراه با تدبّر در معانی، بطوری که تمامی قواعد رعایت شود.
تلاوت تحقیق
تحقیق در لغت به معنای «مبالغه در انجام چیزی بدون کمی و زیادی» و «رسیدن به حقیقت شیء» آمده است.
در قرائت قرآن، «تحقیق» عبارت است از خواندن قرآن با حداکثر آرامش و تأنّی حتی «آهسته‌تر از قرائت به ترتیل»، همراه با اشباع مدها، تحقیق همزه‌ها، اتمام حرکات، تحقیق مخارج حروف و … که همه اینها در سایه قرائت آیات با حداقل سرعت، میسر است. قرائت تحقیق، طریق ورش از نافع، عاصم و حمزه بوده و روشی است که از آن جهت تعلیم قرائت به شاگردان و همچنین تمرین و ریاضت زبان برای فراگیری و اداء کامل قواعد تجویدی، استفاده می‌شود.
تلاوت بصورت تحقیق به سه گونه اجرا می‌شود
- تحقیق مجلسی: در این روش قاری در مجلس باحضور تعدادی مستمع شروع به تلاوت قرآن می‌کند و این‌گونه تلاوت‌ها با تشویق حضار در مجلس همراه است بطوری که در اغلب تلاوت‌های مجلسی صدای تشویق مستمعین به گوش می‌رسد.
- تحقیق استودیویی (درسی، ساده): در این‌گونه تلاوت‌ها قاری به تنهایی در استودیو (فضایی بسته) شروع به تلاوت قرآن می‌کند، بنابراین این‌گونه تلاوت‌ها بدون تشویق و صدای مستمع می‌باشد. تلاوت تحقیق استودیویی در زمان‌های متفاوت از ۳ دقیقه تا بعضاً ۶۰ دقیقه اجرا می‌شود و اغلب این تلاوت‌ها جنبه آموزشی نیز دارد، زیرا کلیه ضوابط یک قرائت استاندارد با حضور کارشناسان برجسته قرآنی در آن لازم‌الاجراست. اکثر تلاوت‌های تحقیق درسی در دو زمان 15 یا 30 دقیقه اجرا می‌شود.
- تحقیق ترتیبی مجلسی: در این‌گونه تلاوت‌ها قاریان قرآن به ترتیب از اول تا آخر قرآن در زمان و آیات مشخص (از قبل تعیین شده) در مجلس با حضور مردم در ساعتی معین شروع به تلاوت می‌کنند و الزاماً می‌بایست قطعه تعیین شده کامل و بدون کم و کاست اجرا شود، این نوع تلاوت‌ها سال‌هاست قبل از اذان صبح در کشور مصر توسط قاریان برجسته مصر هر روز اجرا می‌شود.
تلاوت تحدیر(حَدر)
به‌معنای سرعت گرفتن و از سراشیبی به پائین آمدن می‌باشد که مستلزم ازدیاد سرعت است.
در اصطلاح قرائت، عبارت است از خواندن قرآن با سرعت زیاد همراه با رعایت احکام تجوید.
بدیهی است که در این حال احکام تجویدی با دقت و ظرافت روش پیشین، رعایت نخواهند شد اما به‌هرحال نباید قواعد قرائت دچار اخلال فاحش گردد.
«حدر» روش کسانی است که مدّ منفصل را به «قصر» خوانده‌اند مانند: ابن‌کثیر، قالون …
تلاوت تدویر
حالتی است بین تحقیق و حدر به بیان دیگر، نوعی قرائت است نه به سرعت «حدر» و نه به کُندی «تحقیق». اکثر اهل اداء، این روش را اختیار کرده‌اند.
در فایده مراتب مختلف قرائت آمده است
کسانی که به تحقیق خوانده‌اند، این روش را بهترین راه برای اداء قواعد تجویدی و تدبر در معانی می‌دانند هر چند که در نتیجه آن، آیات کمتری خوانده شود.
اما آنان که قرائت «حدر» را اختیار کرده‌اند بر این عقیده‌اند که مطابق فرموده خداوند «مَنْ جاءَ بِالحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثالِها» پس هر چه قرآن سریعتر خوانده شود، کلمات بیشتری تلاوت خواهد شد و بدین ترتیب اجر بیشتری عاید قاری خواهد شد!
حال آنکه در کتاب خدا آمده است:«وَ قُراناً فَرَقناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی النّاسِ عَلی مُکْثٍ» و یا «کِتابٌ اَنْزَلناهُ اِلَیکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّروا ایاتِهِ» .
ترتیب قرائت‌ها بر اساس سرعت تلاوت
با توجه به تمامی مطالب فوق، می‌توان گفت ترتیب قرائات (از کند به تند) عبارتست از:
تحقیق ـ ترتیل ـ تدویر ـ تحدیر
بهترین روش تلاوت قرآن کریم
و اما، افضل‌القراءات همانا، «ترتیل» است که مجمع تمامی امتیازات قرائت است، و در قرآن نیز بدان امر شده است آنجا که می‌فرماید:«وَ رَتِّلِ القُرانَ تَرتیلاً» (سورَه المُزَمِّل) یعنی: قرآن را منظم، مرتب، با تأنی و شمرده و همراه با تدبر در معانی بخوان.
از امام‌المتقین حضرت علی ابن ابی‌طالب علیه‌السّلام سؤال شد، ترتیل چیست؟ فرمود: «اَلتَّرتیلُ، اَداءُ الْحُروفِ وَ حِفْظُ الوُقوفِ».
در کتاب معروف «اَلنَّشْر»، با کمی تفاوت یعنی «اَلتَّرتیلُ، تَجْویدُ الْحُروفِ وَ حِفْظُ الْوُقوفْ» نیز آمده است. و این فرموده مولای متّقیان، مورد اتّفاق اهل تشیع و تسنن است.
با توجه به تمامی مطالب فوق، فضل و برتری «ترتیل» بر دیگر قراءات آشکار می‌گردد.
وجه تمایز ترتیل خوانی
بطور اختصار در ترتیل امتیازات ذیل جمع آمده است:
- نه بدان سرعت است که در قواعد تجویدی خللی وارد آید.
- نه بدان کُندی و آهستگی است که همچون تحقیق، آیات کمتری خوانده شود.
- تجوید حروف و «حفظ وقوف» رعایت می‌گردد.
- از همه مهمتر، فرصت کافی برای تدبر در معانی وجود دارد.حال از فرموده امام هُمام مولای متقیان حضرت علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) بهره جسته و به اصل مبحث وارد می‌شویم.
همانگونه که گفته شد، حضرت فرمودند:«اَلتَّرتیلُ تَجوید الحروف و حفظ الوقوف».
لازم به ذکر است نخستین کسی که درباره قرائت کتابی تدوین کرد «اَبانِ ابْنِ تَغْلِبْ» شاگرد امام سجاد (علیه‌السلام) بود.
